MAKALE ARTICLE

Örselenebilirlik (vulnerability) kavramı, Belmont Raporu’nun 1979 yılında yayınlanması ile birlikte tıp alanında -özelikle araştırma ve psikiyatri etiği söz konusu olduğunda- ağırlıklı bir yer edinmiştir. Bu raporun önemi, bilimsel araştırmalara katılan örselenebilir kişi ya da grupların korunup kollanmalarına dayanmasıdır. Bu bağlamda, bir araştırmada ‘kişiye saygı’, ‘yarar sağlama’ ve ‘adalet’ ilkelerine dikkat çekilmiştir. Kavramın anılmaya başladığı ilk dönemlerden günümüze kadar olan süreçte örselenebilir kişi ya da gruplar üzerine yürütülen tartışmalar dikkate alındığında, kavramın anlam içeriğinin bilim toplumu tarafından benzer biçimde anlaşıldığını söylemek güçtür. Kavramın hem teorik hem de uygulama alanını kapsayan anlam yükündeki belirsizlik, ilgili kişi ve gruplara nasıl yaklaşılması gerektiği konusunda da bir takım farklılıklara yol açmaktadır. Bu belirsizlikler, örselenebilir kişi ya da gruplara yönelik farkında olmadan bir takım genellemeler yapılmasına neden olabilmekte, araştırma ve psikiyatri etiği açısından kabul edilemeyecek bir takım uygulamalara kapı aralayabilmektedir. Bu çalışmada özel ilgi ya da korunma gereksinimi olan ruhsal hastalığı olan bireyler üzerinde araştırma yaparken dikkate alınması gereken unsurlara değinilmektedir. Ayrıca, örnek vakalar üzerinden etik açıdan değerlendirmeler yapılarak araştırmacılara konu ile ilgili yol gösterici öneriler sunmak amaçlanmaktadır.

The concept of vulnerability has held a central place in research and psychiatric ethics guidance since its introduction in the Belmont Report in 1979. The importance of this report addresses that the concept of vulnerability relies on protecting vulnerable individuals or groups involved in scientific research. Report describes ethical principles for conducting human subjects research that provides a basis on which specific rules may be established; these three principles are ‘respect for persons’, ‘beneficence’ and ‘justice’. It is diff icult to say that content of the meaning of the concept is similarly understood by the scientific society. There is uncertainty in the meaning burden of the concept that covers both theoretical and application area. This situation also leads to some diff erences in how to approach the people and groups concerned. These uncertainties can cause generalizations for vulnerable individuals or groups. It may cause to a number of unacceptable practices in terms of research and psychiatric ethics. The initially stated overarching aim of this paper is to describe the need to protect the rights of psychiatric patients participating in research, and procedures for doing so. In addition, it is to make ethical evaluations on sample cases.