MAKALE ARTICLE

Merkez ülkelerin öncülüğünde kurulan örgütlerde, çevre ülkeler için ana-çocuk sağlığı ile aile planlaması hizmetlerinin birleştirilerek sunulmasının, nüfus artışına karşı ivedi çözüm olabileceği hipotezi 1960’lı yıllarda ileri sürülmüştü. Kuramsal düşüncenin geliştiği yıllarda, doğumların çoğunun hastanede gerçekleştiği birçok ülkede, aile planlaması hizmetlerinin mevcut sağlık kuruluşu ve personelinden yararlanılarak yürütülmesi maliyeti düşürmüş, hizmetin başarısını etkilemişti. Taylor-Berelson modeli olarak bilinen, aile planlaması hizmetlerinin ana-çocuk sağlığı hizmetleri ile birlikte sunulmasını sağlayan çalışma ülkemizde 1975-80 yılları arasında Yozgat ilinde yapılmış ve sonuçlandırılmıştı. Bu model mali desteği sağlayan kuruluş tarafından Endonezya, Filipinler ve Nijerya’da aynı tarihlerde uygulamaya konulmuştu. Proje başında ailelerde olumlu ya da olumsuz etkilenme ve davranış değişikliği görülmeden önce, toplumdaki ilişkiler bütünü temel araştırma ile saptanmıştı. Proje süresince yapılan uygulamalar sonucu doğurganlık, bebek, çocuk ve yetişkin ölümlülüğünü yansız olarak saptayacak, bunların her birindeki değişmeleri ölçebilecek ikili kayıt sistemiyle çalışılmıştı. Doğurganlığın yüksek olduğu yörelerde, doğurganlık tahminlerinin, Brass tekniği ve benzeri dolaylı tekniklerle yapılarak, sağlık plancılarına sunulmasının hatalı olabileceği görülmüştü. Yozgat İKSA verilerinden bulunan cinsiyete ve yerleşim yerine göre beş yaşındaki yaşama ümidi değerleri ile bebek ölümlerindeki iyileşmeler özellikle on yıl önceki Türkiye değerlerine göre anlamlı bulunmuştu. Bu anlamlılık, nüfusun büyük ölçekte kırsal kesimde yaşadığı Yozgat açısından düşünülürse, değişimin daha iyi anlaşılacağı, bunun projenin başarısı olacağı kanısı bizde uyanmıştı.

In the organization formed with the initiative of center countries, integration of mother and child health services with family planning services began to be discussed in the 1960’s as a quick remedy against population growth for the countries in the periphery. This theoretical thought had been formed over many years. Taking family planning services together with other health services using the already existing health institutions and personnel were found to decrease cost and also affect the success of services in many countries where most birth occurred in hospitals. The study, known as the Taylor-Berelson model, which enables family planning services to be offered together with maternal and child health services, was conducted and concluded in Yozgat between 1975-80 in our country. This model was put into practice in Indonesia, the Philippines and Nigeria at the same time with Turkey by UNFPA, which provided financial support. At the beginning, the social relationships in the project areas were determined by a study as a basis before any positive or negative behavior changes were observed in the families. The objective was to find out unbiased fertility, infant, child and adult mortality figures in these areas as a result of the implementations during the project period. A dual recording system (IKSA) which was developed to measure the changes in these figures was used for this purpose. The results obtained from Yozgat IKSA data show that life expectancy at age 5 by sex and place of residence figures and the improvements in infant mortality were found to be significant, especially when compared with figures 10 years ago in Turkey. This change could be seen more clearly when considered with respect to Yozgat province where population lived largely in rural areas. Particularly, fertility behavior of female population and the pre-project vital rates had reached a significantly different level. It may be misleading to attribute all the change to project services. Obviously, other variables have contributed to this change as well. However, it was seen that project services can have an important function in explaining the changes in vital rates as argued in the proposed hypothesis. The fertility estimates resulting from project data show that presenting health planners with fertility estimates obtained from census data using indirect techniques by some demographers can be misleading.