MAKALE ARTICLE

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında, sağlık alanı demografik değişiklikleri şekillendirmede kilit bir rol oynadı. Cumhuriyetin kuruluşuyla sonuçlanan savaş döneminin getirdiği zorluklar; bulaşıcı hastalıkların yaygınlığı, göç, doğum oranları ve ölüm oranları üzerinde önemli bir etkide bulundu. Bu durum, daha önce Osmanlı İmparatorluğu döneminde görülmeye başlanan, devlet politikası olarak nüfus merkezli bir yaklaşımın benimsenmesinin daha derinleşmesiyle sonuçlandı. Ülkedeki sağlık sisteminin özellikle tüberküloz, trahoma, sıtma, çiçek hastalığı ve frengi gibi yaygın bulaşıcı hastalıklarla başa çıkma konusundaki kısıtlılıkları, sağlığı korumanın önemini açıkça ortaya koydu. Bu gelişmeler, pronatalizmin, önleyici sağlık hizmetlerinin ve sağlık propagandasının yaygın bir şekilde benimsenmesine yol açtı. Bu makale, rejimin oluşturulduğu dönemde sağlık alanındaki değişikliklerin Türkiye’nin demografik yapısını nasıl etkilediğini anlamayı amaçlamaktadır. Makalenin başlıca odak noktası, özellikle Sağlık Bakanı Refik Saydam’ın şekillendirdiği sağlık politikaları olacaktır. Saydam’ın politikalarının özünde sağlık hizmetlerinin planlanması ve örgütlenmesi, önleyici tıbbın ülke çapında teşvik edilmesi, sağlığa ilişkin yasaların çıkarılması, sağlık profesyonellerinin ve kurumlarının sayısının artırılması ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele için bir çerçeve oluşturulması bulunmaktadır. Tüm bu düzenlemeler, nüfusun sağlığını iyileştirmek, ulusal bir değer olarak görüldüğü için, nüfusun kapasitesinin daha geniş bir şekilde geliştirilmesiyle bağlantılı olarak düşünülmekteydi. Nihayetinde İkinci Dünya Savaşı’nın ardından devletin sağlık alanındaki rolünün yeniden tanımlanması, kaba ölüm oranlarının düşmesi, modern tıpta antibiyotik kullanımının yaygınlaşması gibi değişimlerin etkisiyle pronatalist politikaların belirleyici rolü sona erdi.

In the early years of the Turkish Republic, the field of healthcare played a pivotal role in shaping demographic changes. The challenges brought about by the period of warfare leading to the establishment of the Republic - including the prevalence of contagious diseases, migration, birth rates, and mortality rates - had a significant impact. This resulted in a deepening of the adoption of a populationcentered approach as a state policy, a trend that had already begun during the Ottoman Empire. The limitations within the country’s healthcare system, especially in dealing with prevalent contagious diseases like tuberculosis, trachoma, malaria, smallpox, and syphilis, clearly emphasized the importance of preserving health. These developments led to the widespread adoption of pronatalism, preventive healthcare services, and health propaganda. This article aims to illustrate how changes in the field of healthcare during the formation of the regime affected Turkey’s demographic structure. The main focus of the article is on the healthcare policies shaped by Health Minister Refik Saydam, especially. At the core of Saydam’s policies are the planning and organization of healthcare, the promotion of preventive medicine nationwide, the enactment of laws related to health, increasing the number of healthcare professionals and institutions, and establishing a framework for combating contagious diseases. All of these regulations were conceived in connection with improving the health of the population, considered a national asset, and expanding the capacity of the population more broadly. Ultimately, following World War II, with changes such as the redefinition of the state’s role in healthcare, a decrease in crude death rates, and the widespread use of antibiotics in modern medicine, the determinative role of pronatalist policies came to an end.