Yazar
F. Ayşın KOÇAK TURHANOĞLU
Dr. Öğr. Üyesi, Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü.(ORCID No: 0000-0002-2350-0943)

Yazar
Hatice YEŞİLDAL
Dr. Öğr. Üyesi, Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü.(ORCID No: 0000-0002-0946-2231)

Özet

  •  Toplumsal hafıza, kolektif olarak üretilen ve toplumsal olayların hatırlanması ya da unutulmasıyla ilişkili bir farkındalık durumunu ifade etmektedir. Toplumların yaşadığı afetler hem bireysel hem de toplumsal hafızada derin izler bırakmaktadır. Türkiye’de depremler sonucunda gerçekleşen can kayıpları ve yıkımlar, ekonomik, toplumsal ve kültürel ilişkilerin, kimlik ve aidiyet duygusunun kaybolmasına neden olmaktadır. Toplumsal deprem hafızası, geçmiş bilgi ve deneyimleri nesilden nesile aktararak bugüne taşır. Bu bağlamda, depremlere karşı hazırlık, acil müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa süreçlerinde, sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi ve sunulmasında yol göstererek kırılgan gruplara duyarlı toplumsal dayanıklılık geliştirilmesini desteklemektedir. Bu çalışma, hafızanın inşası, korunması ve sürekliliğini sağlayan hafıza mekânı olarak sinema filmlerinde depreme ilişkin sağlık ve sosyal sorunların nasıl hatırlatıldığını, toplumsal deprem hafızası ve toplumsal dayanıklılık ilişkisi bağlamında sosyolojik olarak ele alarak tartışmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, görsel doküman incelemesiyle, depremin doğrudan ya da dolaylı olarak yer aldığı tespit edilen filmler, tematik olarak analiz edilmektedir. Deprem öncesi, deprem süreci ve deprem sonrası temalarına göre sınıfsal ve toplumsal eşitsizlikler ile sağlık hizmetleri temelinde çözümlenen filmlerde, tarihsel olarak depreme yönelik bakış açısı, depremin kentleşme politikaları ve yeniden üretim alanlarıyla ilişkisi ortaya konmaktadır. 

Summary

  • Social memory refers to a state of awareness that is produced collectively and is associated with remembering or forgetting social incidents. Disasters experienced by societies leave deep scars in both individual and collective memory. The loss of life and destruction as a result of earthquakes in Turkey cause the loss of economic, social and cultural relations, identity and sense of belonging. Social earthquake memory carries the past knowledge and experiences by transmitting from generation to generation to the present. In this context, it supports the development of social resilience sensitive to vulnerable groups by guiding organization and provision of health services in earthquake preparedness, emergency response, recovery and reconstruction processes. This study aims to discuss how health and social problems related to earthquakes are reminded in movies, as a memory place that ensures the construction, preservation and continuity of memory, by examining it sociologically in the context of the relationship between social earthquake memory and social resilience. For this purpose, the movies in which the earthquake is directly or indirectly involved are analyzed thematically through visual document analysis. The movies, which are analyzed on the basis of class and social inequalities and health care services according to the themes of pre-earthquake, earthquake process and post-earthquake, reveal the historical perspective on earthquake and its relationship with urbanization policies and reproduction areas.

Anahtar Sözcükler / Keywords

  • TR: Afet, Toplumsal deprem hafızası, Hatırlama, Toplumsal dayanıklılık, Toplumsal eşitsizlik.
    EN: Disaster, Social earthquake memory, Remembering, Social resilience, Social inequality.

Kaynaklar / References

  • Ağırbaş, R. N., Güler, G. S. ve Gedik, M. S. (2024) 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremi Sonrası Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 6 Şubat Kahramanmaraş Depremi Sağlık Disiplinleri Afet Sempozyumu Bildiri Kitabı, 92-93. Akbal, A., Taşbaş, S. (2024) Depremde Kadın Olmak: Osmaniye Düziçi Çadır Kent Örneği, Kent Akademi Dergisi, 17(2): 651-666. Aldamen, Y., Abdul Jaleel, D. T. (2024) Stimulation of The Collective Memory of The 1999 Turkey Earthquake Through The Turkish Media Coverage of The 2023 Earthquake, Communication and Media Technologies, 14(2): 1-21. Assmann, J. (2015) Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul: Ayrıntı. Auge, M. (1999) Unutma Biçimleri. İstanbul: Om. Aydoğan, B. (2023) Türkiye’de Deprem ve Travma ile İlgili Yapılan Tezlerin İncelenmesi. 1. Uluslararası Deprem Çalışmaları Konferansı Kitabı, 371-379. https://www.canakkalekongresi.org/_files/ugd/797a84_b992530a01d04035bec083ef1106c847.pdf Aykaç, Ş., Bayraktar, S., Bolat, D. (2024) Depremzedelerin Hakları ve İradesiyle Defne’nin Yeniden İnşasına Disiplinler-Arası Bir Akademik Katkı. İstanbul: BİRARADA Bilim, Sanat, Eğitim, Araştırma ve Dayanışma Derneği. Bayhan, V. (2012) Travmatik Kaos Ortamında Depremi Anlamlandırmanın Sosyolojik Bağlamı, Sosyologca, (3), 341-354. Basın Bülteni (2006) Erişim Tarihi: 10 Temmuz 2024 https://sadibey.com/2006/11/30/kucuk-kiyamet/ Birgün Gazetesi (07.11.2023) Tepki Çeken 6 Şubat Konulu Filmin Yapımcısından Açıklama. Erişim Tarihi: 15 Temmuz 2024 https://www.birgun.net/haber/tepki-ceken-6-subat-konulu-filmin-yapimcisindan-aciklama-481647 Brondi, S., Benedetti, L., Tanga, R. C., Bertoldo, R. (2021) Between Oblivion and Drastic Evidence: How Local Communities Cope With Seismic Risk by Forgetting and Remembering, International Journal Of Disaster Risk Reduction, (56): 1-9. Ceylan, H. (2018) Afetin Ardından: Kadınların Mekânı ve Toplumsal İlişkileri Üzerine, Kebikeç, (45): 171-204. Connerton, P. (1999) Toplumlar Nasıl Anımsar? İstanbul: Ayrıntı. Çakmak H., Ocaktan M. E. ve Akdur R. (2018) Doğal Afetler, Eşitsizlikler ve Sağlık Sonuçları, A. Akın (Ed.), Eşitsizlikler ve Sağlık Sonuçları, (s.88-94). Ankara: Türkiye Klinikleri. Çiftçi, A., Berke Göl, B. (29.04.2020) Kıvanç Sezer ile Babamın Kanatları Üzerine Söyleşi. Erişim Tarihi: 20 Temmuz 2024 https://altyazi.net/soylesiler/kivanc-sezer-ile-babamin-kanatlari-uzerine-soylesi/ Dedeoğlu, N. (2023) Halk Sağlığı Yaklaşımıyla Depremlere Bir Bakış, Toplum ve Hekim, Eylül-Ekim, 38(5): 345-355. Demirci, K., Avcu, T. (2021) Afet Süreçlerinde Kadın Bireylerin Yaşadığı Sorunlar ve Çözüm Önerileri: İzmir İli Örneği, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 11(1): 86-105. Denzin, N. K. (1991) Images of Postmodern Society: Social Theory and Contemporary Cinema. Sage. Durdu, B. (2017) Alpgiray Uğurlu Söyleşi: Bazı Yaraların Tedavisi Yoktur, Hayal Perdesi, (57): 50-53. Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2024 https://www.bisav.org.tr/userfiles/yayinlar/hayal_perdesi_271.pdf Duruel Kılıç, S. (2012) Türk Sinemasında Tarih ve Bellek. Ankara: De Ki. Durmaz Yurt, B., Yeniçırak, H. (2024) How Social Capital Operated in Turkey Following The Earthquakes of February 6, 2023, Turkish Studies, 25(4): 1-32. Erbaş, N. ve Yılmazbaş, M. B. (2024) Deprem Gibi Doğal Afetlerin Kadın Sağlığına Etkileri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 6 Şubat Kahramanmaraş Depremi Sağlık Disiplinleri Afet Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16. Ertürk Arslan, A. (2019) 7146 Sayılı Kanunla Yapılan Yeni Bedelli Askerlik Düzenlemesi ve Düşündürdükleri, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 25(2): 781-807. Görür, N. (2020) Türkiye’de Deprem: Az Gittik Uz Gittik. İstanbul: Doğan Kitap. Güler, Ç. (2023) Çevre Sağlığı Bakış Açısıyla Deprem, Toplum ve Hekim, Eylül-Ekim, 38(5): 356-370. Halbwachs, M. (1992). Social Frameworks of Memory. L. Coser (Ed), On Collective Memory, (pp.35-235). The University of Chicago Press. Halbwachs, M. (2007a) Bireysel Hafıza ve Kolektif Hafıza, Lapsus, (II): 137-148. Halbwachs, M. (2007b) Kolektif Bellek ve Zaman, Cogito, 50: 55-76. Harmancı, P., Meşe, S. (2024) Depremden Sonra Yaşlı Bireyler: Sistematik Derleme, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 6 Şubat Kahramanmaraş Depremi Sağlık Disiplinleri Afet Sempozyumu Bildiri Kitabı, 46. Harvey, D. (2017, August 29) There’s Nothing ‘Natural’ About A Natural Disaster. Erişim Tarihi: 3 Temmuz 2024 https://www.redpepper.org.uk/theres-nothing-natural-about-a-natural-disaster/ Hürriyet Gazetesi (21.12.2006) Küçük Kıyamet Yaşatıyorlar. Erişim Tarihi: 7 Temmuz 2024 https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kucuk-kiyamet-yasatiyorlar-5653026 İçel, H. K. (t.y.) İFF Söyleşi: Alpgiray M. Uğurlu - Enkaz. Erişim Tarihi: 17 Temmuz 2024 https://www.perasinema.com/iff-soylesi/ Karakuş Candan, T. (2023) Deprem, Seçimler ve Gelecek, Dosya, 53: 92-102. http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya53.pdf Karancı, N. A., Alkan, N., Aksit, B., Sucuoglu, H., Balta, E. (1999) Gender Differences in Psychological Distress, Coping, Social Support and Related Variables Following The 1995 Dinar (Turkey) Earthquake, North American Journal of Psychology, 1(2): 189–204. Karasözen, E., Büyükakpınar, P., Ertuncay, D., Havazlı, E., Oral, E. (2023) A Call From EarlyCareer Turkish Scientists: Seismic Resilience is Only Feasible With “Earthquake Culture”, Seismica, 2(3): 1-8. Kasapoğlu, A., Ecevit, M. (2001) Depremin Sosyolojik Araştırması. Ankara: Sosyoloji Derneği. Komut, E. M. (2011) Afetler: Kentler, Yapılar ve İnsanlar Yerleşmeler, Yapılı Çevre - Mimarlar ve Mimarlık, Dosya, 26: 1-2. http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya26.pdf Levent, F. (2023) Afeti Sosyolojiyle Yeniden Tanımak, Sosyal Bilimler ve Sağlık Bülteni, (6): 17-25. Levent, F., Gönç Şavran, T. (2024). Afetler Doğal Olmayabilir Mi?: Afetlerin “Doğallığı” Üzerine Sosyolojik Bir Tartışma, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 44(2): 765-793. Mohammadi Ghanbarlou, R. (2023) Afet Sosyolojisinin Teorik Boyutu ve Kriz Yönetimindeki Rolü (Türkiye Örneği-2023), 1. Uluslararası Deprem Çalışmaları Konferansı Kitabı, 344-356. https://www.canakkalekongresi.org/_files/ugd/797a84_b992530a01d04035bec083ef1106c847.pdf Monteil, C., Barclay, J., Hicks, A. (2020) Remembering, Forgetting, and Absencing Disasters in The Post- Disaster Recovery Process, Int J Disaster Risk Sci (11): 287–299. Nazaruddin, M. (2023) Contestations of Cultural Memory at A Disaster Monument: The Case of The Aceh Tsunami Museum İn Indonesia, Social Semiotics, 33(3): 560-579. Neal, A. G. (2005) National Trauma and Collective Memory: Extraordinary Events in The American Experience. Routledge. Nora, P. (2006) Hafıza Mekânları. Ankara: Dost. Özışık, D., Kerle, N. (2004, July). Post-earthquake Damage Assessment Using Satellite and Airborne Data in The Case of The 1999 Kocaeli Earthquake, Turkey in Proc. Of The Xxth ISPRS Congress: Geo-İmagery Bridging Continents, (pp.686-691). Özuğurlu, A. (2012) Afetler ve Kentleşmenin Neoliberal Dönüşümü, Mülkiye Dergisi, 36(274): 149-158. Öztürk, S. (2024) Kıvanç Sezer ile Söyleşi, SineFilozofi, (17): 168-180. Peek, L., Wachtendorf, T., Meyer, M. A. (2021). Sociology of Disasters, Handbook Of Environmental Sociology, (pp.219-241). Rice, R. M., Jahn, J. L. (2020) Disaster Resilience As Communication Practice: Remembering and Forgetting Lessons From Past Disasters Through Practices That Prepare for The Next One, Journal Of Applied Communication Research, 48(1): 136-155. Sapmaz, N. B. (10.04.2016) Film Söyleşi. Enkaz: Beklenen İstanbul Depremini Sinemada İzlemek. Erişim Tarihi: 12 Temmuz 2024 https://journo.com.tr/enkaz-beklenen-istanbul-depremini-sinemada-izlemek Sevim, Y. (2024) Deprem Nedeniyle Zorunlu Göçe Maruz Kalan Yaşlı Bireyler Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Kent Akademisi Dergisi, 17(5): 2057-2080. Simpson E. (2018) Memory and Earthquake Forgetfulness in India, RCC Perspectives, 3, 85-88. Simpson, E. (2020) Forgetfulness Without Memory: Reconstruction, Landscape, and the Politics of the Everyday in Post‐earthquake Gujarat, India, Journal of the Royal Anthropological Institute, 26(4): 786-804. Şahin, R., Bilik, M. B. (2024) Deprem ve Yoksulluk İlişkisi, Sosyoloji Dergisi, (47): 77-113. Şengezer, B., Koç, E. (2005) A Critical Analysis of Earthquakes and Urban Planning in Turkey, Disasters, 29(2): 171-194. Şenol, D., Tekke, A. (2023) Erkeklik ve Deprem: Toplumsal Cinsiyet RolleriÜzerinden Sosyolojik Bir Değerlendirme. 1. Uluslararası Deprem Çalışmaları Konferansı Kitabı, 380-388. https://www.canakkalekongresi.org/_files/ugd/797a84_b992530a01d04035bec083ef1106c847.pdf Şenol, D., Yıldız, G. (2023) Depremler ve Travmalar: Yıkılan Kültürel Bellek ve Parçalanan Kimlikler Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme, 1. Uluslararası Deprem Çalışmaları Konferansı Kitabı, 6. https://www.canakkalekongresi.org/_files/ugd/797a84_b992530a01d04035bec083ef1106c847.pdf Smith, N. (2006, June 11) There’s No Such Thing As A Natural Disaster. Erişim Tarihi: 5 Temmuz 2024 https://items.ssrc.org/understanding-katrina/theres-no-such-thing-as-a-natural-disaster/ Taffal, A. (2015) Collective Memory: A Universal Phenomenon The Palestinian Collective Memory As A Case Study, Central European Political Studies Journal, 3(15): 203-220. TMMOB Mimarlar Odası (2023) 6 Şubat 2023 Depremleri Tespit ve Değerlendirme Raporu. http://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/mo06022023depremtespit.pdf Tudor, A. (2000) Sociology and Film. J. Hill and P. C. Gibson (Ed.). Film Studies, (pp.188-192). NewYork: Oxford University Press. Türk Tabipler Birliği (2023) III. Ay Deprem Raporu: Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerine Erişim ve Sağlık Çalışanlarının Sağlığı. https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/3ayraporu.pdf Wilson, G. A. (2013) Community Resilience, Social Memory and The Post-2010 Christchurch (New Zealand) Earthquakes, Area, 45(2): 207-215. Wilson, G. A. (2015) Community Resilience, Social Memory, Environmental Values, 24(2): 227-257. Yakıt Ak, E., Uyurdağ, N. (2024) Afetin Toplumsal Cinsiyet Boyutu: Türkiye’nin Diyarbakır Şehrinde Depremi Yaşayan Kadınlarla İlgili Bir Örnek Olay İncelemesi, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 7(1): 142-160. Yardım, M., Topal, M. S. (2023) Depremin Toplumsal Hafızaya Yansımaları: Mekânların ve Anıların Yıkımı, 1. Uluslararası Deprem Çalışmaları Konferansı Kitabı, 342. https://www.canakkalekongresi.org/_files/ugd/797a84_b992530a01d04035bec083ef1106c847.pdf Yeni Şafak Gazetesi (04.02.2017) 2 Kişilik Film: ‘Enkaz’. Erişim Tarihi: 22 Temmuz 2024 https://www.yenisafak.com/hayat/2-kisilik-film-enkaz-2607578 Yılmaz, D. G. (2023) Geçmiş Depremlerden 2023 Kahramanmaraş Depremlerine: Neden Afete Karşı Hazır Değiliz? Afet ve Risk Dergisi, 6(3): 1009-1023. Yılmaz, Ş. N., Karaaziz, M. (2023) Küçük Kıyametin İzleri: Depremin Toplumun Ruh Sağlığı ÜzerindekiEtkilerinin İncelenmesi, 1. Uluslararası Deprem Çalışmaları Konferansı Kitabı, 8. https://www.canakkalekongresi.org/_files/ugd/797a84_b992530a01d04035bec083ef1106c847.pdf

Geliş Tarihi / Received Date

  • 06.01.2025

Kabul Tarihi / Accepted Date

  • 06.02.2025