Yazar
Gülçin CON WRIGHT
Dr. Öğretim Üyesi, TED Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü (ORCID No: 0000-0001-7196-151X)

Özet

  • Yaşa dayalı toplumsal tabakalaşma, aileden eğitime, ekonomiden siyasete kadar toplumun her kurumunu şekillendirmektedir; ancak bu etki, cinsiyet, sınıf, ırk ve etnisite temelli tabakalaşma kadar belirgin bir görünürlük taşımamaktadır. Türkiye’de hızla artan yaşlı nüfus, diğer demografik gruplarda olduğu gibi, sosyal ve ekonomik eşitsizliklerle karşı karşıya kalmakta; ancak bu durum, yaşlı bireyler için daha derin ve katmanlı bir boyut taşımaktadır. Yaşlılık dönemini biçimlendiren tüm bu eşitsizlikler, yaşlı sağlığını derinden etkilemektedir. Bu makale, sağlığın temel belirleyicileri ve kümülatif eşitsizlik kuramları çerçevesinde, yaşlılıkta ortaya çıkan eşitsizliklerin, sosyal ve ekonomik boyutları üzerine bir inceleme sunmaktadır. Bu bağlamda, sosyal sorunlar arasında yalnızlık, sosyal izolasyon, sosyal dışlanma ve dijital beceri eşitsizlikleri ele alınırken, ekonomik sorunlar kapsamında yoksulluk ve sosyoekonomik eşitsizlikler ele alınmıştır. Ayrıca, çoklu krizler döneminin bir parçası olarak COVID-19 pandemisi, afetler ve iklim krizi gibi olguların da yaşlılık dönemindeki eşitsizlikler üzerine ve buna bağlı olarak yaşlı sağlığı üzerine etkileri tartışılmıştır. Tüm bu incelemenin ışığında, yaşlılık dönemindeki eşitsizliklerin, bireyin yaşamı boyunca yaşadığı deneyimlerle iç içe olduğu, sosyal ve ekonomik yoksunlukların birbirileriyle ilintili olduğu ve birbirlerini sürekli besleyen bir döngü yarattığı ve bu sorunların sadece yaşlı bireylerin öznel deneyimleri olarak değil, aynı zamanda toplumsal bir mesele olarak ele alınması gerektiği ifade edilmiştir. Bu makalenin önerileri arasında, yaşlı bireylerin yaşam kalitesini ve sağlığını derinden etkileyen bu eşitsizlik ve sorunlara yönelik önleyici mekanizmaların geliştirilmesinin sosyal hizmetler ve politikaların odağına alınmasının önemi vurgulanmıştır.  

Summary

  •  Age-based social stratification shapes every institution of society, from family to education, from economy to politics. However, this effect is not as visible as stratification based on gender, class, race, or ethnicity. The rapidly increasing older population in Turkey, like other demographic groups, faces social and economic inequalities, yet, with deeper and more layered dimensions. These inequalities that shape later life affect the health of older people. This article provides an examination of the social and economic dimensions of inequalities that occur in later life, by relying on basic determinants of health and cumulative inequality theories. In this context, social problems such as loneliness, social isolation, social exclusion, and digital skill inequalities as well as economic problems such as poverty and socioeconomic inequalities are presented. Additionally, in a period of multiple crises, the effects of the COVID-19 pandemic, disasters, and climate change on inequalities in later life and, accordingly, on older people’s health are discussed. This examination renders three issues clear: first, inequalities in later life are intricately linked to experiences throughout the life course; second, social and economic deprivations are interrelated and create a vicious cycle in which they constantly feed one another; and third, these problems should be addressed not only as the subjective experiences of older individuals but also as a societal issue.This article concludes with a recommendation that greater emphasis should be placed on the importance of centralizing social services and policies on developing mechanisms to prevent these inequalities and problems that deeply affect the quality of life and health of older individuals.  

Anahtar Sözcükler / Keywords

  • TR: toplumsal eşitsizlikler, yoksulluk, yalnızlık, sosyal izolasyon, yaşlı sağlığı
    EN: social inequalities, poverty, loneliness, social isolation, health in later life

Kaynaklar / References

  • Adena, M., ve Myck, M. (2014). Poverty and transitions in health in later life. Social science & medicine, 116, 202-210. Akbaş, E., Yiğitoğlu, G. T., ve Çunkuş, N. (2020). Yaşlılıkta Sosyal İzolasyon ve Yalnızlık. OPUS International Journal of Society Researches, 15(26), 4540-4562. Amarante, V., ve Colacce, M. (2022). Multidimensional poverty among older people in five Latin American countries. Social Indicators Research, 159(3), 945-965. Ahmadi, S., Khankeh, H., Sahaf, R., Dalvandi, A., Hosseini, S. A., ve Jalilvand, S. (2018). Health needs of older adults after natural disasters: A systematic literature review. Trauma Monthly, 23(4). Arıcıoğlu, A. (2022). Psychological Needs in Older Women Living Alone and Healthy Psychological Aging. Journal of Academic Social Science Studies, 15(91). Arun, Ö., & Karademir Arun, B. (2023). İklim Değişikliği Kaynaklı Afetler ve Türkiye’de Yaşlı Hakları. Antalya:Yaşlanma Çalışmaları Derneği Yayınları. Barnes, T. L., MacLeod, S., Tkatch, R., Ahuja, M., Albright, L., Schaeffer, J. A., ve Yeh C. S. (2022). Cumulative Effect of Loneliness and Social Isolation on Health Outcomes among Older Adults. Aging & Mental Health, 26(7), 1327-1334. Barrett, A. E. (2022). Centering Age Inequality: Developing a Sociology-of-Age Framework. Annual Review of Sociology, 48(1), 213-232. Batra, R., Flatt, J. D., Pharr, J. R., Sharma, M., Khubchandani, J., Kanekar, A., ... ve Batra, K. (2024). Exploring Social Support Strategies and Socio-Cultural Factors Influencing Social Isolation and Loneliness: The Role of Digital Literacy. In Healthcare (Vol. 12, No. 21, p. 2149). MDPI. Carroll, M., ve Walker, J. (2020). Rural older people, climate change and disasters. In Rural Gerontology (pp. 336-348). Routledge. Crimmins, E. M., Kim, J. K., ve Seeman, T. E. (2009). Poverty and biological risk: the earlier “aging” of the poor. Journals of Gerontology Series A: Biomedical Sciences and Medical Sciences, 64(2), 286-292. Dannefer, D. (2020). Systemic and Reflexive: Foundations of Cumulative Dis/Advantage and Life-Course Processes. The Journals of Gerontology: Series B, 75(6), 1249-1263. Evans, I. E., Martyr, A., Collins, R., Brayne, C., ve Clare, L. (2019). Social isolation and cognitive function in later life: a systematic review and meta-analysis. Journal of Alzheimer’s disease, 70(s1), S119-S144. Fastl, C., Arnberger, A., Gallistl, V., Stein, V. K., ve Dorner, T. E. (2024). Heat vulnerability: health impacts of heat on older people in urban and rural areas in Europe. Wiener klinische Wochenschrift, 136(17), 507-514. Ferraro, K. F., ve Shippee, T. P. (2009). Aging and Cumulative Inequality: How Does Inequality Get Under the Skin?. The Gerontologist, 49(3), 333-343. Ferraro, K. F., Schafer, M. H., ve Wilkinson, L. R. (2016). Childhood Disadvantage and Health Problems in Middle and Later Life: Early Imprints on Physical Health?. American Sociological Review, 81(1), 107-133. Günler, O. E. (2022). Yaşlılıkta Toplumsal Eşitsizlik. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(4), 350-360. Herd, P., ve Walsemann, K. M. (2024). Underestimating the Relationship: Unpacking Both Socioeconomic Resources and Cognitive Function and Decline in Midlife to Later Life. Journal of Health and Social Behavior, 00221465241276818. Irmak, H. S., ve Artan, T. (2018). Feminist gerontoloji bağlamında yaşlılığın kadınsallaşması. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 5(2), 236-243. Işıkoğlu, P. S. (2023). Yaşlılıkta Sosyal Sorunlar ve Mekân: Kır/Kent Bağlamında Bir Değerlendirme. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 9(108), 5429-5441. Kahraman, B., Uğur, T. D., Girgin, D., ve Koçak, A. B. (2021). Covid-19 döneminde yaşlı olmak: 65 yaş ve üzeri bireylerin pandemi sürecinde yaşadığı sorunlar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(1), 124-143. Karadeniz, O., ve Öztepe, N. D. (2013). Türkiye’de Yaşlı Yoksulluğu. Çalışma ve Toplum, 3(38), 77-102. Link, B. G., ve Phelan, J. (1995). Social Conditions as Fundamental Causes of Disease. Journal of Health and Social Behavior, 80-94. Mandıracıoğlu, A. (2016). Yaşlı Sağlığının Sosyal Belirleyicileri. Ege Tıp Dergisi, 55. McDermott-Levy, R., Kolanowski, A. M., Fick, D. M., ve Mann, M. E. (2019). Addressing the health risks of climate change in older adults. Journal of gerontological nursing, 45(11), 21-29. McMaughan, D. J., Oloruntoba, O., ve Smith, M. L. (2020). Socioeconomic Status and Access to Healthcare: Interrelated Drivers for Healthy Aging. Frontiers in Public Health, 8, 231. Özdemir Ocaklı, B., Yalçın, B., Arslan Özdemir, E. ve Özmete, E. (2021). COVID-19 Pandemisinin 65 Yaş Üstü Bireylerin Ekonomik Durumuna Etkisi. Bireyden Devlete Küresel Salgın içinde (s. 153-177). Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara. Özsoy, Ö., ve Gürler, M. (2022). Poverty and Social Exclusion of Older People in Ageing European Union and Turkey. Journal of Public Health, 30(8), 1969-1983. Phelan, J. C., Link, B. G., ve Tehranifar, P. (2010). Social conditions as fundamental causes of health inequalities: theory, evidence, and policy implications. Journal of health and social behavior, 51(1_suppl), S28-S40. Powell, S., Plouffe, L., ve Gorr, P. (2009). When ageing and disasters collide: Lessons from 16 international case studies. Radiation Protection Dosimetry, 134(3-4), 202-206. Pudrovska, T., ve Anikputa, B. (2014). Early-Life Socioeconomic Status and Mortality in Later Life: An Integration of Four Life-Course Mechanisms. Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 69(3), 451-460. Read, S., Comas-Herrera, A., ve Grundy, E. (2020). Social isolation and memory decline in later-life. The Journals of Gerontology: Series B, 75(2), 367-376. Saçıkara, Z., Duran, G., ve Cingil, D. (2024). Yaşlılarda Teknoloji Kullanım Becerileri ve Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin Belirlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 11(2), 160-168. Sari, E. S., Özdemir, S. Ç., Çakmak, V. S., ve Kurt, F. (2024). The effect of sociodemographic characteristics and polypharmacy on loneliness and social isolation in community-dwelling older adults. Geriatric Nursing, 60, 541-547. Semerci, P. U., Akkan, B., ve Dedeoğlu, S. (2023). Özel Dosya: Yoksulluk, Eşitsizlikler ve Refah Devletinin Sınırları: Yeni bir Toplumsal Sözleşmenin Peşinde. REFLEKTİF Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 217-224. Sönmez, S., ve Çevik, C. (2021). Yaşlılık ve Sağlıkta Eşitsizlikler. Humanistic Perspective, 3(2), 496-511. Su, Y., Rao, W., Li, M., Caron, G., D’Arcy, C., ve Meng, X. (2023). Prevalence of loneliness and social isolation among older adults during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. International Psychogeriatrics, 35(5), 229-241. Şimşek, H., ve Uçku, R. (2012). Sağlıkta Eşitsizlikler ve Yaşlılık. Yaşlı Sağlığı, 12. Taşkıran, G. (2023). Sil baştan: pandemi sürecinde kadınların derinleşen yoksulluk deneyimleri. Çalışma ve Toplum, 2(77), 1025-1062. Trani, J. F., Zhu, Y., Babulal, G. M., Moodley, J., Fazal, M. R., Azami, R., ve Park, S. (2023). Multidimensional poverty increases dementia risk in South Africa, Afghanistan, and Pakistan among adults age 50 and older. Alzheimer’s & Dementia, 19, e082882. TÜİK (2024a). Ulusal Eğitim İstatistikleri, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ulusal-Egitim-Istatistikleri-2023-53444 TÜİK (2024b). İstatistiklerle Yaşlılar, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2023-53710 TÜİK (2024c). Türkiye Yaşlı Profili Araştırması, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Yasli-Profili-Arastirmasi-2023-53809 TÜİK (2024d). Türkiye Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2023-53841 Türkan, M., ve Sezer, S. (2017). Yaşlı Yoksulluğunun Yarattığı Sosyal ve Psikolojik Sorunlar: Muğla Örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(4), 35-57. Ulu, N. N. (2024). İklim Krizinin Kentsel Alanlardaki Yaşlı Nüfus Üzerinde Etkisi ve İklim Adaleti Yaklaşımı: Antalya/Konyaaltı İlçesi Örneği. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 8(1), 39-50. Varışlı, B., ve Gültekin, T. (2020). Yaşlı ayrımcılığının pandemi hali: COVID-19 sürecinde kuşaklararası etkileşimin dönüşümü. Turkish Studies, 15(4), 1227-1237. Yalçın, B. ve Özdemir Ocaklı, B. (2021). Gelir, Satın Alma ve Ödeme Gücü Ekseninde Türkiye’de Yaşlı Yoksulluğu. İçinde C. Ergun. (ed.) Yaşlılık ve Yoksulluk. Nobel Yayınları. Yaylagül, N. K., Barlın, H., ve Kırışık, H. (2021). Yaşlılıkta Sosyal Dışlanma Araştırmaları: Bir İçerik Analizi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, (17), 197-213.

Geliş Tarihi / Received Date

  • 30.11.2024

Kabul Tarihi / Accepted Date

  • 10.12.2024