Özet
-
Dünyada koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin gelişmesiyle yaşam süresi ve yaşlı nüfus hızla artmaktadır ancak sağlıklı yaşam beklentisindeki artış yaşam süresinin gerisinde kalmıştır. Küresel yaşlanma süreci yüksek gelirli ülkelerde başlamış olsa da en büyük değişimi düşük ve orta gelirli ülkeler yaşamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü ve Birleşmiş Milletler, 2021-2030 dönemini “Sağlıklı Yaşlanmanın On Yılı” ilan etmiş, Türkiye ise bu kapsamda «Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı 2021-2026»yı hazırlamıştır ancak yaşlı nüfusa yönelik hizmetler Dünyanın pek çok ülkesinde ve Türkiye’de yetersiz kalmıştır. Sağlıklı yaşlanma “yaşlılıkta iyilik halini sağlayan işlevsel yeteneği geliştirme ve sürdürme süreci” olarak tanımlanmaktadır. Sosyoekonomik eşitsizlikler yaşlanma sürecini büyük ölçüde etkilemektedir bu temel durumla da ilişkili olan dengeli ve yeterli beslenmek, düzenli fiziksel aktivite, tütün ürünleri kullanımından kaçınmak, bağışıklama ve tarama programlarına katılım, sağlık ve sosyal bakım hizmetlerinin erişilebilirliği, ruhsal ve bilişsel sağlığın korunması, konut içi ve dışı çevrenin güvenli ve ulaşımın kolay olduğu yerlerde yaşamak ve düşmelerin önlenmesi sağlıklı yaşlanmanın belirleyicileridir. Sağlıklı yaşlanan bir toplum için; demografik değişimlere uyum sağlayan, kanıta dayalı ve sürdürülebilir sağlık ve sosyal bakım hizmeti politikalarının oluşturulmasına ve hayata geçirilmesine ihtiyaç vardır.
Summary
-
With the development of preventive and curative health services in the world, life expectancy and the elderly population are increasing rapidly, but the increase in healthy life expectancy has lagged behind life expectancy. Although the global aging process has begun in high-income countries, the biggest change is experienced by low- and middle-income countries. The World Health Organization and the United Nations have declared the 2021-2030 period as the “Decade of Healthy Aging”, and Turkey has prepared the “Healthy Aging Action Plan and Implementation Program 2021-2026” within this scope, but services for the elderly population have been inadequate in many countries of the world and in Turkey. Healthy aging is defined as “the process of developing and maintaining functional ability that ensures well-being in old age”. Socioeconomic inequalities greatly affect the aging process; balanced and adequate nutrition, regular physical activity, avoiding tobacco use, participation in immunization and screening programs, accessibility of health and social care services, protection of mental and cognitive health, living in places where the environment inside and outside the home is safe and easy to reach, and prevention of falls are the determinants of healthy aging. For a healthy aging society; there is a need to create and implement evidence-based and sustainable health and social care service policies that adapt to demographic changes.
Anahtar Sözcükler / Keywords
Kaynaklar / References
-
Akkaya B., Çöl M. (2022) Halk Sağlığı Bakışıyla Yaşlı İstismarı ve İhmali, Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 16(2): 456-464. Balcı, E. (2012) Bedensel Etkinlik ve Yaşlılık, Aslan D. ve Ertem M. (Eds.), Yaşlı Sağlığı: Sorunlar ve Çözümler, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği. Birleşmiş Milletler. (2015) Sağlık ve Kaliteli Yaşam - Sürdürülebilir Kalkınma için Küresel Amaçlar, Erişim Tarihi: 19 Eylül 2024, https://www.kureselamaclar.org/amaclar/saglik-ve-kaliteli-yasam/. Birleşmiş Milletler. (2022) UN Decade of Healthy Ageing - Core Narrative, Erişim Tarihi: 3 Ağustos 2024, https://www.decadeofhealthyageing.org/ docs/librariesprovider5/defaultdocument-library/un-decade-ofhealthy-ageing?-core-narrative. pdf?sfvrsn=1a0d58fd_22. Centers for Disease Control and Prevention. (2021) Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases. Hall E., Wodi A.P., Hamborsky J. et al. (Eds.), 14th ed., Washington: Public Health Foundation. Centers for Disease Control and Prevention. (2023) People 65 Years and Older Need a Flu Shot. Centers for Disease Control and Prevention. (2024) Smoking and Tobacco Use, Erişim Tarihi: 14 Aralık 2024, https://www.cdc.gov/tobacco/about/benefits-of-quitting.html#cdcreference_1. Cereda E., Pedrolli C., Klersy C., Bonardi C., Quarleri L., Cappello S. et al. (2016) Nutritional status in older persons according to healthcare setting: A systematic review and meta-analysis of prevalence data using MNA, Clinical nutrition, 35(6): 1282-1290. Çebi E., Kara Y., Çöl M., Kozluca V. (2023) Bir Üniversite Hastanesi Kardiyoloji Kliniği’nde Yatan 60 Yaş ve Üstü Hastaların Başarılı Yaşlanma Durumu ve İlişkili Faktörler, Geriatrik Bilimler Dergisi, 6(3): 156-165. Daskalopoulou C., Stubbs B., Kralj C., Koukounari A., Prince M., Prina A.M. (2018) Associations of smoking and alcohol consumption with healthy ageing: a systematic review and meta-analysis of longitudinal studies, BMJ Open, 8: e019540. Dereli, F., Uyanık, G., Yıldırım, J.G., Ağartıoğlu Kundakçı G., Yılmaz M. (2022) 65 Yaş ve Üzeri Bireylerin Bağışıklama Durumlarının Belirlenmesi: Aile Sağlığı Merkezi Örneği, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(2): 299-305. Dünya Sağlık Örgütü. (2015) World Report on Ageing and Health, World Health Organization. Dünya Sağlık Örgütü. (2016) World Health Organization - Universal Health Coverage and Ageing, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/teams/maternal-newborn-child-adolescent-health-and-ageing/ageing-and-health/universal-health-coverage-and-ageing. Dünya Sağlık Örgütü. (2018a) Global Action Plan on Physical Activity 2018–2030: More Active People for a Healthier World, World Health Organization. Dünya Sağlık Örgütü. (2018b) The Global Network for Age-friendly Cities and Communities: Looking back over the last decade,looking forward to the next, World Health Organization. Dünya Sağlık Örgütü. (2020a) Decade of healthy ageing: baseline report. Geneva: World Health Organization. Dünya Sağlık Örgütü. (2020b) World Health Organization - Healthy Ageing and Functional Ability, Erişim Tarihi: 15 Ağustos 2024, https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/healthy-ageing-and-functional-ability. Dünya Sağlık Örgütü. (2021a) World Health Organization - Falls, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/falls. Dünya Sağlık Örgütü. (2021b) World Health Organization - Age-friendly Environments Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/teams/social-determinants-of-health/demographic-change-and-healthy-ageing/age-friendly-environments. Dünya Sağlık Örgütü. (2022) World Health Organisation - Ageing and Health, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health. Dünya Sağlık Örgütü. (2023a) Progress report on the United Nations Decade of Healthy Ageing, 2021-2023, Geneva: World Health Organization. Dünya Sağlık Örgütü. (2023b) World Health Organization - Mental health of Older Adults, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-of-older-adults. Dünya Sağlık Örgütü. (2023c) World Health Organization - Dementia, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia. Dünya Sağlık Örgütü. (2023d) National programmes for age-friendly cities and communities: a guide, Geneva: World Health Organization. Dünya Sağlık Örgütü. (2024a) Global Health Estimates: Life expectancy and leading causes of death and disability, Erişim Tarihi: 4 Aralık 2024, https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates Dünya Sağlık Örgütü. (2024b) World Health Organization - Abuse of Older People, Erişim Tarihi: 15 Ağustos 2024, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/abuse-of-older-people. Dünya Sağlık Örgütü. (2024c) World Health Organization - Ageing, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://www.who.int/health-topics/ageing#tab=tab_2. EKMUD-Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanları Derneği. (2024) Erişkin Bağışıklama Rehberi. Ergin, I. (2021) Yaşlı sağlığında koruma ve geliştirme, Uçku Ş.R. ve Keskin H.Ş. (Eds.), Yaşlı Sağlığı ve Sorunları, Ankara: Türkiye Klinikleri, 28-34. European Statistics. (2022) Mental well-being and social support statistics, Erişim Tarihi: 14 Aralık 2024, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Mental_well-being_and_social_support_statistics European Statistics. (2024a) Cancer screening statistics, Erişim Tarihi: 14 Aralık 2024, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Cancer_screening_statistics European Statistics. (2024b) Unmet health care needs statistics, Erişim Tarihi: 14 Aralık 2024, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Unmet_health_care_needs_statistics IHME. (2019) Washington Üniversitesi Sağlık Ölçümleri ve Değerlendirme Enstitüsü Küresel Hastalık Yükü Çalışması 2019. Kutsal, Y.G. (2011) Yaşlanan Dünyanın Yaşlanan İnsanları, Türk Geriatri Derneği. OECD. (2022) The Organisation for Economic Co-operation and Development - Routine vaccinations, Erişim Tarihi 14 Aralık 2024, https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/3df08c9e-en.pdf?expires=1734126004&id=id&accname=guest&checksum=E70DB9FE23048DDAF0903FD7804BFAD4. OECD. (2023) Health at a Glance 2023: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris. Özmete, E. (2016) Türkiye Aktif Ve Sağlıklı Yaşlanma Araştırması, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Sağlık Bakanlığı. (2019) Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA), Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Sağlık Bakanlığı. (2021a) Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı 2021-2026, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1242. Sağlık Bakanlığı. (2021b) Türkiye Kanser Kontrol Programı, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Sağlık Bakanlığı. (2021c) Demanslı Bireylerde Koruyucu Yaklaşımlar, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. Sağlık Bakanlığı. (2022) Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER), Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Sağlık Bakanlığı. (2024) Yetişkin Aşılama - Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, Erişim Tarihi: 15 Eylül 2024, https://asi.saglik.gov.tr/asi/asi-kimlere-yapilir/liste/30-yeti%C5%9Fkin-a%C5%9F%C4%B1lama.html. Temel Sağlık Hizmetleri 9. Uluslararası Sempozyumu Kitabı (2024) Yaşlı Sağlığı Politikaları. Türkiye İstatistik Kurumu. (2024a) İstatistiklerle Yaşlılar 2023, Erişim Tarihi: 4 Ağustos 2024, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2023-53710. Türkiye İstatistik Kurumu. (2024b) Türkiye Yaşlı Profili Araştırması 2023, Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2024, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Yasli-Profili-Arastirmasi-2023-53809. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı. (2021) Türkiye Yaşlı Sağlığı Raporu: Güncel Durum, Sorunlar ve Kısa-Orta Vadeli Çözümler, İstanbul: Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Türkiye Halk Sağlığı ve Kronik Hastalıklar Enstitüsü. Wagg E., Blyth F.M., Cumming R.G., Khalatbari-Soltani S. (2021) Socioeconomic position and healthy ageing: A systematic review of cross-sectional and longitudinal studies, Ageing Research Reviews, 69: 101365.
Geliş Tarihi / Received Date
-
25.11.2024
Kabul Tarihi / Accepted Date
-
30.11.2024
