Yazar
Işıl PAMUKÇU
Prof. Dr. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Gerontoloji Bölümü, Isparta (ORCID No: 0000-0003-1562-2120

Özet

  • Bu çalışmada, yaşlı bireylerin iletişim araçlarıyla (telefon ve çevrimiçi uygulamalar vb.) vasıtasıyla psikolojik ve ekonomik istismara uğradıkları varsayımından hareketle 2010-2024 yılları arasında yapılan akademik yayınların sistematik derlemesi yapılması amaçlanmıştır. Çalışma protokolünün oluşturulmasında PRISMA-ScR, anahtar kelimelerin seçiminde PICOS kriterlerinden yararlanılmıştır. 2014-2024 yılları arasındaki tam metin yayınlar incelenmiştir. Literatür taraması PubMed, MEDLINE, EBSCO, Web of Science, Google Scholar veri tabanlarında gerçekleştirilmiştir. Tarama sonucu 1000 yayına ulaşılmıştır. Tekrarlayan ve dışlanma kriterlerine uymayan çalışmalar çıkarılmıştır. Başlık, özet ve tam metin elemesinden sonra kalan yayınlar dahil edilme ve kalite kriterlere göre değerlendirilmiştir. Dahil edilme kriterlerini karşılayan ve JBI kriterlerinin %50’den fazlasında “evet” işaretlenen 22 yayın değerlendirilmiştir. Yaşlı istismarının telefon ve çevrimiçi uygulamalar aracılığıyla sık gerçekleştirildiği belirlenmiştir. Yaşlılar iletişim araçları vasıtasıyla çeşitli şekillerde ekonomik ve psikolojik istismara maruz kalmakta ve diğer istismar türlerine özgü yıkıcı sonuçlardan benzer şekilde zarar görmektedir. Yaşlı bireylere yönelik her türlü istismarın mağdur-fail ekseninde kapsamlı bir şekilde araştırılması gerekmektedir. Yaşlı bireylerin istismardan korunabilmeleri için çeşitli eğitim ve sosyal programların, politikaların oluşturulması gereklidir.  

Summary

  •  This study aimed to conduct a systematic review of academic publications published between 2010 and 2024, based on the assumption that older adults have been subjected to psychological and economic abuse through communication tools (such as phone and online applications). PRISMA-ScR criteria were used in the creation of the study protocol, and PICOS criteria were used in the selection of keywords. Full-text publications between 2014 and 2024 were reviewed. The literature search was conducted in PubMed, MEDLINE, EBSCO, Web of Science, and Google Scholar databases. 1000 publications were reached as a result of the screening. Repeated studies and those that did not meet the exclusion criteria have been filtered out. After screening the titles, title, abstract and full text, the remaining publications were evaluated according to the inclusion and quality criteria. Twenty-three publications that met the inclusion criteria and marked “yes” in more than 50% of the JBI criteria were assessed. It was determined that elder abuse frequently occurs via phone and online applications. Elderly individuals are subjected to economic and psychological abuse in various ways through communication tools. Older adults are subjected to economic and psychological abuse in various ways through communication tools, suffering similarly damaging consequences as those associated with other types of exploitation. All forms of abuse against older adults need to be investigated comprehensively on the victim-perpetrator axis. Various educational and social programs and policies need to be established to protect elderly individuals from abuse.  

Anahtar Sözcükler / Keywords

  • TR: Yaşlı istismarı, çevrimiçi dolandırıcılık, telefon dolandırıcılığı
    EN: Elder abuse, online fraud, phone scam.

Kaynaklar / References

  • Alizadeh-Khoei, M., Sharifi, F., Hossain, S. Z., Fakhrzadeh, H., & Salimi, Z. (2014) Elder abuse: risk factors of abuse in elderly community-dwelling Iranians. Educational Gerontology, 40(7): 543–554. Aylaz, R., Pekince, H., Işık, K., Aktürk, Ü., & Yıldırım, H. (2020) The correlation of depression with neglect and abuse in individuals over 65 years of age. Perspectives in Psychiatric Care, 56(2): 424–430. Benedikt M. (1992) Cyberspace: Some proposals. In M. Benedikt (Ed.), Cyberspace: First steps (pp. 119-224). MIT Press. Brown S. (2006) Integration by way of the criminology of hybrids. In G. Barak (Ed.), Criminology: An integrated approach (pp. 118-121). Rowman & Littlefield. Bolimos, I. A., & Choo, K. K. R. (2017) Online fraud offending within an Australian jurisdiction. Journal of Financial Crime, 24(2): 277-308. Buckley, J., Lottridge, D., Murphy, J. G., & Corballis, P. M. (2023) Indicators of employee phishing email behaviours: Intuition, elaboration, attention, and email typology. International Journal of Human-Computer Studies, 172: 102996. Button, M., Lewis, C., & Tapley, J. (2009) A better deal for fraud victims: Research into victims’ needs experiences. National Fraud Authority. Button, M., Shepherd, D., Hawkins, C., & Tapley, J. (2024) Fear and phoning: Telephones, fraud, and older adults in the UK. International Review of Victimology: 1-18. Chan, Wing-Cheong. (2011). Victims of elder abuse in Singapore a study of cases at TRANS SAFE Centre. In W-C. Chan (Ed.), Singapore’s aging population managing healthcare and end-of-life decisions (pp. 83–98). Routledge. Cross, C. (2015) No laughing matter: Blaming the victim of online fraud. International Review of Victimology, 21(2): 187-204. Dibben, K. (2011) Australian seniors warned of fraudsters increasingly targeting their $1.3 trillion superannuation. https://l24.im/l9BO DeLiema, M., Shadel, D., & Pak, K. (2020a) Profiling victims of investment fraud: Mindsets and risky behaviors. Journal of Consumer Research, 46(5): 904-914 DeLiema, M., Deevy, M., Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2020b) Financial fraud among older Americans: Evidence and implications. The Journals of Gerontology: Series B, 75(4): 861-868. DeLiema, M., & Witt, P. (2024) Profiling consumers who reported mass marketing scams: demographic characteristics and emotional sentiments associated with victimization. Security Journal: 1-44. Emniyet Genel Müdürlüğü. (2024) Siber Suç Nedir. https://l24.im/ixkC4zK Eslami, B., Viitasara, E., Macassa, G., Melchiorre, M. G., Lindert, J., Stankunas, M., ... & Soares, J. J. (2016) The prevalence of lifetime abuse among older adults in seven European countries. International Journal of Public Health, 61: 891-901. Fenge, L. A., & Lee, S. (2018) Understanding the risks of financial scams as part of elder abuse prevention. British Journal of Social Work, 48(4): 906-923. Gavett, B. E., Zhao, R., John, S. E., Bussell, C. A., Roberts, J. R., & Yue, C. (2017) Phishing suspiciousness in older and younger adults: The role of executive functioning. PloS one, 12(2): e0171620 Giddens A. (1992) The transformation of intimacy: Sexuality, love and eroticism in modern societies. Stanford University Press. Han, S. D., Boyle, P. A., James, B. D., Yu, L., & Bennett, D. A. (2015) Mild cognitive impairment and susceptibility to scams in old age. Journal of Alzheimer’s Disease, 49(3): 845-851. Henry, N., & Powell, A. (2015), Embodied Harms: Gender, Shame, and Technology-Facilitated Sexual Violence. Violence Against Women, 21(6): 758-779. Holtfreter, K., Reisig, M. D., Pratt, T. C., & Holtfreter, R. E. (2015) Risky remote purchasing and identity theft victimization among older Internet users. Psychology, Crime & Law, 21(7): 681-698. Joanna Briggs Institute (JBI). (2024) Critical Appraisal Tools. https://jbi.global/critical-appraisal-tools Judges, R. A., Gallant, S. N., Yang, L., & Lee, K. (2017) The role of cognition, personality, and trust in fraud victimization in older adults. Frontiers in psychology: 8, 588. Kalaycı, I., Yazıcı, S. Ö., Özkul, M., & Küpeli, A. (2016), Perceptions of the elderly on elderly abuse. Turkish Journal of Geriatrics, 19(4): 232-237. Karagiannopoulos, V., Kirby, A., Ms, S. O. M., & Sugiura, L. (2021) Cybercrime awareness and victimisation in individuals over 60 years: A Portsmouth case study. Computer Law & Security Review, 43: 105615. Kemp, S., & Erades Pérez, N. (2023) Consumer fraud against older adults in digital society: Examining victimization and its impact. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(7), 5404. Kieffer, C., & Mottola, G. (2017) Understanding and combating investment fraud. In O.S. Mitchell (Ed.), Financial Decision Making and Retirement Security in an Aging World (pp. 185-212). Oxford Academic. Khan, S. K., Shiwakoti, N., Stasinopoulos, P., Chen, Y., & Warren, M. (2024) The impact of perceived cyber-risks on automated vehicle acceptance: insights from a survey of participants from the United States, the United Kingdom, New Zealand, and Australia. Transport policy, 152: 87-101. Koning, L., Junger, M., & Veldkamp, B. (2024) Risk factors for fraud victimization: The role of socio-demographics, personality, mental, general, and cognitive health, activities, and fraud knowledge. International review of victimology, 30(3): 443-479. Li, J. C., Yu, M., Wong, G. T., & Ngan, R. M. (2016) Understanding and preventing financial fraud against older citizens in Chinese society: Results of a focus group study. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 60(13): 1509-1531. Morrison, B. A., Coventry, L., & Briggs, P. (2020) Technological change in the retirement transition and the implications for cybersecurity vulnerability in older adults. Frontiers in psychology, 11: 623. Nobels, A., De Schrijver, L., Van Landuyt, M., Vandeviver, C., Lemmens, G. M., Beaulieu, M., & Keygnaert, I. (2024). “In the end you keep silent”: help-seeking behavior upon sexual victimization in older adults. Journal of interpersonal violence, 39(9-10), 2318-2343. Payne, B.K. (2020) Criminals work from home during pandemics too: a public health approach to respond to fraud and crimes against Those 50 and Above. Am. J. Crim. Justice, 45: 563–577 Pradana, A.A. (2022) Elder abuse: A review. JMIR Preprints Reynolds, D. (2021). The differential effects of identity theft victimization: How demographics predict suffering out-of-pocket losses. Security Journal, 34(4), 737-754. Roberto, K. A., & Teaster, P. B. (2017). Theorizing Elder Abuse. In X. Dong (Ed.), Elder Abuse: Research, Practice and Policy (pp. 21-40). Springer International Publishing. Skirbekk, V., & James, K. S. (2014) Abuse against elderly in India–The role of education. BMC public health, 14: 1-8. Tufan, İ. (2011). Türkiye’de yaşlılara şiddet, I. Türkiye Gerontoloji atlası’ndan (GeroAtlas) bir kesit. Gero Yayın. Türkiye İstatistik Kurumu. (2024) İstatistiklerle Yaşlılar, 2023. https://l24.im/60lk Vakhitova, Z. I., & Reynald, D. M. (2014) Australian Internet users and guardianship against cyber abuse: An empirical analysis. International Journal of Cyber Criminology, 8(2): 156-171. Wallace, R. B., & Crabb, V. L. (2017). Toward definitions of elder mistreatment. Elder abuse: Research, practice and policy, 3-20. World Health Organization. (2008) A global response to elder abuse and neglect: building primary health care capacity to deal with the problem worldwide: main report. https://l24.im/yCw9 White, C. M., Gummerum, M., Wood, S., & Hanoch, Y. (2017) Internet safety and the silver surfer: The relationship between gist reasoning and adults’ risky online behavior. Journal of Behavioral Decision Making, 30(4): 819-827. Whitty, M. T. (2018) Do you love me? Psychological characteristics of romance scam victims. Cyberpsychology, behavior, and social networking, 21(2): 105-109 Whitty, M. T. (2019) Predicting susceptibility to cyber-fraud victimhood. Journal of Financial Crime, 26(1): 277-292. Tablo 1. Sistematik Analiz Sonuçları Yazarlar, Çalışma Yılı, Kalite Puanı Yöntem Örneklem Sayısı/ Yaşlı Sayısı Mağduriyet Türü Sonuçlar Khan ve ark., 2024, 8 Tanımlayıcı, kesitsel 2062/337 Siber suç Orta gelirli yaşlıların siber suç konusunda kaygılandıkları belirlenmiştir. Button ve ark., 2024, 8 Karma -/2000, -/25Telefon dolandırıcılığı Yaşlıların %20’sinin telefon dolandırıcılığı girişimi yaşadığı, eylemin sesli aramalar (%60) ve kısa mesajlarla (%11) yapıldığı belirlenmiştir. Buckley ve ark., 2023, 6 Deneysel 590/86 Çevrimiçi dolandırıcılık Yaşlıların %33,7’sinin kimlik avı mağduru olduğunu saptanmıştır. Karagiannopoulos ve ark., 2023,8 Nitel -/15 Siber suç 7 yaşlının bir kez, iki yaşlının birden fazla mağdur olduğu belirlenmiştir. Kemp ve Pérez, 2023, 7 Tanımlayıcı, kesitsel 27.731/6297 Çevrimiçi dolandırıcılık Yaşlıların %17,7’’sinin mağdur olduğu, mağdurların %57,5’nin sinirli, %68.4’nün irite olmuş, %17,6’sının utanmış %27.5’nin stresli hissettiği saptanmıştır. DeLiema ve Witt, 2024, 9 Retrospektif 1.010.748/49.000 Çevrimiçi dolandırıcılık Yaşlıların %66’sının romantik, %20’sinin ödül, çekiliş ve piyango, %26’sının teknik destek dolandırıcılığı mağduru olduğu saptanmıştır. Koning ve ark., 2024, 8 Tanımlayıcı, kesitsel -/2864 Çevrimiçi dolandırıcılık Yaşlılığın, online alışveriş ve romantik dolandırıcılığına, kimlik avına maruz kalmayı artırdığı bulunmuştur. DeLiema ve ark., 2020a, 7 Deneysel -/1220 Çevrimiçi dolandırıcılık Yaşlıların ödül/piyango (%4) ve yatırım dolandırıcılığı (%5), mağduru olduğu, 13 yaşlının birden fazla mağduriyet yaşadığı belirlenmiştir. DeLiema ve ark., 2020b, 8 Tanımlayıcı, kesitsel 214/- Çevrimiçi dolandırıcılık İleri yaşlı erkeklerin yatırım dolandırıcılığından mağdur olduğu saptanmıştır (%47,6). Morrison ve ark., 2019, 7 Nitel -/12 Siber suç Yaşlıların savunmasız olduğu, güvende hissetmedikleri, korktukları belirlenmiştir. Whitty, 2019, 6 Tanımlayıcı, kesitsel 11.780/728 Çevrimiçi dolandırıcılık Mağdur olma ile ileri yaş arasında pozitif ilişki saptanmıştır. Whitty, 2018, 8 Tanımlayıcı, kesitsel -/728 Çevrimiçi dolandırıcılık Faillerin, eğitimli, orta yaşlı kadınları hedef aldığını vurgulamıştır. Fenge ve Lee, 2018, 7 Nitel -/12 Çevrimiçi dolandırıcılık Yaşlıların genel (n=10), yatırım (n=2), online alışveriş (n=7), ödül (n=7) dolandırıcılığından, kimlik avından (n=1), mağdur olduğu belirlenmiştir. Bolimos ve Choo, 2017,8 Retroskopik -/3, 2.743 dosya Çevrimiçi dolandırıcılık 61yaş ve üzeri erkeklerin mağduriyetlerinde artış olduğu belirlenmiştir. White ve ark., 2017, 7 Tanımlayıcı, kesitsel 326/- Çevrimiçi bilgi ifşası Çevrimiçi bilgi ifşasının 60 yaş üstü kişilerde yüksek olduğu (%33.89) saptanmıştır. Judges ve ark., 2017, 7 Tanımlayıcı, kesitsel -/151 Çevrimiçi dolandırıcılık Mağdur yaşlıların (%34) bilişsel yeteneklerinin düşük olduğu saptanmıştır. Gavett ve ark., 2017, 8 Yarı deneysel 193/102 Çevrimiçi dolandırıcılık 4 yaşlının geçmişte kimlik avından mağdur olduğu belirlenmiştir. Holtfreter ve ark., 2015, 9 Tanımlayıcı, kesitsel -/1442 Çevrimiçi dolandırıcılık Zayıf öz kontrolü olan yaşlıların riskli çevrimiçi alışverişte mağdur olma olasılığının yüksek olduğu, çevrimiçi alışveriş sitelerini kullanma sıklığı arttıkça, mağduriyetlerinin arttığı saptanmıştır. Cross, 2015, 8 Nitel -/85 Çevrimiçi dolandırıcılık Mağdur yaşlıları suçlamaya yönelik açgözlü, saf gibi söylemlerin kullanıldığı belirlenmiştir. Han ve ark., 2015, 8 Tanımlayıcı, kesitsel -/730 Çevrimiçi dolandırıcılık Hafif bilişsel bozukluğu olanların olmayanlara göre, şiddetli bilişsel bozukluğu olanların hafif bilişsel bozukluğu olanlara göre sık mağdur edildiği saptanmıştır. Vakhitova ve Reynald, 2014, 6 Tanımlayıcı, kesitsel 650/102 Siber suç Gençlerin yaşlılara göre siber suça maruz kalma olasılığının yüksek olduğu saptanmıştır. Li ve ark., 2016, 8 Nitel -/20 Telefon dolandırıcılığı Yaşlıların genellikle telefon yoluyla dolandırıldıklarını, özellikle ileri yaşta olan, yalnız yaşayan, sağlık sorunları olan, kişisel gizlilik konularına dikkat etmeyen yaşlıların sık mağdur edildiğini saptamıştır.

Geliş Tarihi / Received Date

  • 26.10.2024

Kabul Tarihi / Accepted Date

  • 02.12.2024